Toen onze dochter zes was, wandelden we samen naar school. Voor de schoolpoort stond een dubbeldekker. Ze had zoiets nog nooit gezien en vroeg mij wat dat was. Ik legde het uit en toen vroeg ze: ‘Zit daar bovenaan ook een chauffeur?’

Het is intussen mijn favoriete metafoor geworden: ‘Creativiteit is als een dubbeldekker met ook een chauffeur bovenin’. De bestuurder beneden brengt je elke dag van A naar B. De chauffeur bovenaan kan je overal brengen. Als kind zaten we graag boven, want daar was veel meer te zien. Er was natuurlijk ook meer risico. Beneden, dichter bij de grond, was het veiliger. Tijdens het volwassen worden, komen heel wat mensen in hun dubbeldekker naar beneden om daar hun hele leven te blijven. Terwijl het net belangrijk is om regelmatig naar boven te klimmen en nieuwe ideeën te bedenken, en daarna af te dalen om ze te realiseren.

Help! Mijn job bestaat straks niet meer!

In het Westen slaan we de ratio (structuur, logica, rede, tekst, woorden en analyse) meestal hoger aan dan de emotie (beelden, kleuren, verhalen, intuïtie en verbeelding). Eeuwenlang heeft dit heel veel welvaart gecreëerd maar daar zou wel eens snel verandering in kunnen komen. Door de opmars van computer en robots, zijn heel wat jobs zoals kassamedewerkers, belastinginspecteurs of scheidsrechters in gevaar. Het zijn beroepen waarin de ratio de bovenhand haalt. Zo zal een boekhouder waarschijnlijk niet kunnen overleven als hij zich blijft focussen op de automatiseerbare taken van zijn vak. Veel mensen zullen zich in de toekomst moeten omscholen. Omdat een aantal acceleratoren zoals het internet, 3D-printing, artificiële intelligentie, big data, robots, drones en blockchain steeds meer automatisatie mogelijk maken, gaat de omschakeling nu veel sneller dan vroeger. Voor elk beroep zullen we moeten kijken welke rationele aspecten in de toekomst overbodig zullen zijn en welke menselijke factoren kunnen toevoegen worden. Zo kan een boekhouder zich in de toekomst bijvoorbeeld specialiseren in bedrijfsadvies en zo blijvend meerwaarde creëren voor zijn klanten.

Zet in op robotproof vaardigheden

De publicatie ‘De robot de baas’, geredigeerd door Robert Went, Monique Kremer en André Knottnerus lanceert de hypothese dat arbeid op grote schaal vervangen zal worden door machines. Omdat robots op termijn ook niet-routiniseerbaar werk zullen kunnen doen en sterker worden in het vermogen om te analyseren en te denken, maakt hun diploma ook hoogopgeleiden niet langer onmisbaar. Zo scoort artificiële intelligentie bijvoorbeeld veel beter in het opsporen van kanker in CT-scans dan een team van specialisten. Toch worstelen robots nog met werk dat creativiteit vergt zoals het bedenken van nieuwe ideeën, sociale interactie en empathie. Daarmee kan de mens het verschil blijven maken. Dat betekent evenwel dat onze medewerkers zich deze vaardigheden eigenaar maken. Op die manier wordt de man-machine-interface krachtiger dan de slimste mens of de meest intelligente robot. Het is wel moeilijk in te schatten welke vaardigheden in de toekomst nodig zijn omdat niet duidelijk is waar de grenzen liggen van robot en mens. De volgende vaardigheden bieden daar voorlopig het best mogelijke antwoord op:

-- design, marketing en onderhandelingsvaardigheden.

-- creativiteit, menselijke interactie, empathie en sociale vaardigheden zoals coaching.

-- vaardigheden om in te spelen op verandering.

-- metavaardigheden (manieren om situaties, vraagstukken en ongestructureerde problemen (die moeilijk oplosbaar zijn door onvolledige, tegenstrijdige en veranderende voorwaarden) aan te pakken).

-- niet-cognitieve vaardigheden: discipline, veerkracht en doorzettingsvermogen.

-- vermogen om nieuwe problemen te kunnen oplossen.

-- sociale wetenschappen, geesteswetenschappen en kunsten.

Schaal jij jezelf in of doen anderen dit voor jou?

Wie werk willen blijven hebben, zal zich op deze vaardigheden moeten concentreren. Het is als persoon belangrijk om te weten waar jij zit. Zit je helemaal aan de rationele kant, dan ben je in gevaar en zul je je emotionele vaardigheden moeten aanscherpen. Zit je helemaal aan de emotionele zijde, dan loop je ook gevaar, want kan je je ideeën wellicht moeilijk in de praktijk brengen. Elke onderneming doet er goed aan om deze oefening proactief te maken voor haar medewerkers zodat ze weet waar ze zich in het spectrum bevinden. Heeft een organisatie te veel medewerkers aan de ene of de andere kant – in de praktijk vaak de rationele zijde – dan zullen ze actie moeten ondernemen. In bepaalde sectoren zoals de bankwereld betekent dat het ontslag voor heel wat medewerkers. Proactief omscholen is de opdracht. Dat kan bijvoorbeeld door te peilen naar de talenten en interesses van medewerkers en te kijken of ze voor bepaalde rollen in de organisatie nuttig kunnen zijn. Daarna kan de onderneming die talenten verder ontwikkelen via training, een proefproject en coaching on the job. Op die manier kunnen een zo groot mogelijk aantal medewerkers weer goesting krijgen om te leren en zich blijvend aanpassen.

Wil je hierover meer lezen? Dat kan! In het boek Innoshock is de balans tussen ratio en emotie een van de hoofdstukken. Bestel zo het boek.